Ołtarz główny z 1784 r. - Parafia pw. św. Mikołaja w Brzegu.

Przejdź do treści

Ołtarz główny z 1784 r.

Kościół > Zabytki
OŁTARZ GŁÓWNY Z KOŃCA XVIII WIEKU.

MÓJ BRZEG - Romuald Nowak
Ołtarz główny z 1784 roku.

Ołtarz główny, 1784 r.
Gotycki ołtarz Ukrzyżowania, przerobiony w stylu renesansowym w 1572 r., po wybudowaniu w latach 1724-130 przez Michaela Englera monumentalnego, barokowego instrumentu i prospektu organowego, który umieszczono na przeciw, po stronie zachodniej nawy głównej, musiał wydawać się jako wyjątkowo skromny. Dlatego zapewne gmina ewangelicka już w połowie XVIII w. zaczęła przymierzać się do budowy nowego ołtarza głównego, który swą formą i stylem stanowiłby odpowiedni równoważnik po stronie wschodniej. Koszt budowy takiego ołtarza był jednak spory i wiernych nie było wtedy stać na taką inwestycję. Stało się to możliwe dopiero pod koniec XVIII w., kiedy to bogaty handlowiec stalą Christian Daniel Clericus, zapisał gminie ewangelickiej w testamencie 400 talarów ze wskazaniem na budowę nowego ołtarza głównego. Często bywały, z racji swoich rozlicznych kontaktów handlowych, w Berlinie wskazał być może także wzór takiego ołtarza. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż wzorem dla brzeskiego ołtarza był późnobarokowy ołtarz główny kościoła NMP w Berlinie z 1762 r., jednej z najważniejszych świątyń protestanckich tego okresu. Wypełniał on podobnie jak w Brzegu wieloboczną apsydę gotyckiego kościoła i posiadał wyraźnie trójdzielną kompozycję z charakterystycznymi bramkami po obu stronach partii środkowej.
Ołtarz w Brzegu wykonywany był w latach 1781-1783, a jego uroczyste poświęcenie z udziałem pastora Strodta odbyło się 1 lutego 1784 r. Otrzymał on formę naśladującą kompozycje architektoniczne barokowych ołtarzy w barokizowanych śląskich świątyniach gotyckich, ale w bardzo surowej, pozbawionej zbędnej dekoracji formie. Posiadał dwukondygnacyjną strukturę architektoniczną, doskonale wpisującą się w kształt wielobocznej apsydy. Dolną kondygnację stanowiła dwupoziomowa strefa cokołowa, na której spoczywały pary gładkich kolumn kompozytowych, zdwojonych w partii środkowej, flankujących obraz ukazujący Chrystusa modlącego się w Ogrodzie Oliwnym. Na fryzie nad obrazem umieszczone zostały inicjały: „C.D.C.” odnoszące się do fundatora ołtarza.  Po obu stronach tak zakomponowanej partii środkowej umieszczone zostały niezwykłe wysmukłe arkadowe prześwity bramek, wypełnione w podłuczach płaskorzeźbionym kotarami. Powyżej umieszczono bogato profilowane belkowanie. Ten sam układ belkowania powtórzono w zwieńczeniu górnej kondygnacji, którą stanowił dwustrefowy węższy portyk wypełniony w dolnej części niszą z rzeźbioną figurą Zmartwychwstałego Chrystusa, flankowaną przez pary skręconych kolumn.
Bernhard Christian Rode, Modlitwa Chrystusa na Górze Oliwnej, 1783 r.
Górna część była w formie ażurowego otworu, wypełnionego Okiem Opatrzności w promienistej glorii jako wizerunek Boga Ojca, flankowany przez rzeźbione figury dmących w trąby aniołów. W zwieńczeniu znalazł się owalny ażurowy otwór z  gołębicą Ducha Świętego w promienistej glorii. Tak ukształtowaną strukturę architektoniczną uzupełniały dwa wolutowe, ażurowe spływy, na końcu których na osiach ustawione były siedzące putta z rogami obfitości i mieczami i tarczą.
Projektantem i wykonawcą ołtarza był pochodzący z Nysy Jan Nepomucen Hartmann, wywodzący się ze znanej rodziny rzeźbiarzy z Barda. Prace stolarskie wykonywał stolarz Frohmann, a polichromię tworzył malarz i pozłotnik Schmidt.
Ołtarz główny z 1784 r., stan z 1945 r.
Na uwagę zasługiwał wysokiej klasy obraz z 1783 r., ukazujący Chrystusa modlącego się w Ogrodzie Getsemani. To dzieło wybitnego malarza, późniejszego dyrektora Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie Bernharda Christiana Rode (1725-1797). Artysta, który kształcił się w Berlinie u najwybitniejszego artysty doby fryderycjańskiej Antoina Pesne, a później odbywał podróże artystyczne do Paryża i Rzymu. Zdominował on w 2 poł. XVIII w. rynek zamówień w ówczesnym Królestwie Pruskim. Tworzył znakomite dzieła dla wielu kościołów Berlina i okolic. W 1757 r. wykonał także
trzy obrazy dla ołtarza głównego wspomnianego wyżej ołtarza głównego kościoła NMP w Berlinie. Jednym z nich, umieszczonym po lewej stronie był obraz ukazujący modlącego się Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym.
Jego kompozycję powtórzył Rode prawie trzydzieści lat później, tworząc identyczny obraz dla ołtarza głównego kościoła św. Mikołaja w Brzegu. Ukazuje on siedzącego zatrwożonego Chrystusa z głową skierowaną ku górze, za nim stoi uskrzydlony anioł z troską podpierając głowę. To tu na Górze Oliwnej rozstrzygnęło się ofiarowanie Jezusa na śmierć krzyżową. W ten sposób zaakcentowano w obrazie nie tylko walkę Chrystusa-Człowieka z jego boskim przeznaczeniem, ale podkreślono także determinację Boga, ukazanego powyżej w postaci Oka Opatrzności, w dążeniu do zbawienia ludzkości, dzięki Zmartwychwstaniu Chrystusa, ukazanego w niszy nad obrazem Rode. W ten sposób przedstawiona została także potęga woli bożej i konieczność podporządkowania się jej.
Ołtarz służył społeczności protestanckiej do końca wojny i w czasie działań wojennych w lutym 1945 r. uległ tylko częściowemu zniszczeniu. Przed rozpoczęciem prac konserwatorskich na początku lat 60-tych XX w. jego konstrukcja została rozebrana. Niektóre jego elementy architektoniczne i figury siedzących aniołów przechowywane są do dzisiaj w Muzeum Piastów Śląskich.

Wróć do spisu treści